Temat
Podczas zajęć osoby uczestniczące dzięki odegranej na początku scence poznają mechanizm dyskryminacji oraz uczą się, jak jej unikać.

Cele zajęć
- dostarczenie wiedzy na temat mechanizmu powstawania dyskryminacji
- uświadomienie złożoności problemu dyskryminacji
- poznanie prostego sposobu obrony przed stereotypami i dyskryminacją

Czas zajęć
90 minut lub 45 w wersji skróconej

Metody
- scenka
- dyskusja

Potrzebne materiały
- arkusze papieru i markery
- wydrukowany i kilkakrotnie powielony fragment tekstu Marka Nowickiego “Co to są prawa człowieka”
dotyczący równości (http://www.hfhrpol.waw.pl/pliki/MNowicki_CoToSa.pdf ) (wersja dłuższa)

Najważniejsze pojęcia
- dyskryminacja

UWAGA!
Aby ćwiczenie się udało, w grupie musi być przynajmniej trzech mężczyzn.

1.
Poproś grupę, żeby usiadła w kole. (1 min)

2.
Powiedz, że aby dobrze zacząć zajęcia, chcesz się jeszcze raz ze wszystkimi przywitać.
Jeśli jesteś nauczycielem/nauczycielką i znasz już grupę, wyjaśnij, że zależy ci, aby te zajęcia nieco różniły się od innych więc zaczniecie nietypowo. (2 min)

3.
Podejdź kolejno do wszystkich i przywitaj się z każdym/ą.
Podaj rękę jedynie kobietom.
Przy każdym z mężczyzn skłoń jedynie głowę.

Ważne, żeby osoby uczestniczące zauważyły moment, kiedy nie wymieniasz uścisku z mężczyzną.
Podczas rundki nie wchodź w żadne dyskusje. (2 min)

4.
Po zakończeniu powitania poproś osoby uczestniczące, żeby powiedziały, czy zauważyły coś dziwnego podczas „powitania”.
Poproś, aby osobno wypowiedziały się, kolejno, kobiety i mężczyźni.

Zapytaj, czy któraś z osób poczuła się źle podczas tego ćwiczenia.
Zapytaj, czy któraś z osób, widząc jak przebiega powitanie, poczuła odrobinę satysfakcji z tego „odwrócenia ról”. (5 min)

5.
Aby zakończyć „powitanie”, podejdź do mężczyzn i im także podaj rękę. (2 min)

6.
Przeprowadź burzę mózgów.
Nie komentuj wypowiedzi.
Nie rozpoczynaj dyskusji. (8 min)

Poproś osoby uczestniczące, żeby spróbowały podać kilka zasad, które dotyczą procesu witania się, a wynikają z kultury.

Możliwe zapisy:

• mężczyzna nie podaje pierwszy ręki,
• kobietę całuje się w rękę,
• osoba starszą lub o wyższej pozycji pierwsza wyciąga rękę,
• mężczyźni witają się przez podanie ręki, a kobiety nie,
• itd.
  

7.
Powieś na ścianie/zapisz na tablicy POTRZEBY/ODCZUCIA.

Zapisz to, co osoby uczestniczące czują w sytuacjach, kiedy są pomijane podczas powitania lub witają się z grupą swoich znajomych i nie wiedzą, jak przywitać się z kobietami.

Możliwe wpisy:

• zakłopotanie,
• wściekłość,
• radość, że nie muszę się ze wszystkimi ściskać,
• wstyd,
• poniżenie,
• itd.
  

Podsumuj, mówiąc, że często jest tak, że stosujemy się do pewnych norm kulturowych nie wiedząc z czego wynikają i czemu służą.
Przykładem może być podawanie ręki w sposób niedbały, kiedy osoba witająca się nie patrzy w oczy witanej.
Efektem tego jest poczucie lekceważenia zamiast serdecznego przyjęcia.

Często bezrefleksyjne podporządkowanie się normom kulturowym może powodować więcej szkody niż pożytku.
Zaznacz jednak, że celem omawianego przypadku wcale nie jest zmuszenie wszystkich do podawania sobie rąk, ale głębsza refleksja na temat stosowania się do norm kulturowych.

Na koniec podkreśl (najlepiej zaprezentuj), w jaki sposób mężczyzna może przywitać się z kobietą, nie naruszając norm kulturowych, nie podając jej ręki, jednocześnie wyrażając głęboki szacunek. (Podejdź do jednej z kobiet, stań przed nią, spójrz w oczy i skłoń głowę.) (10 min)

8.
Zapytaj, które z zapisów są istotniejsze: czy te wynikające z kultury czy te, które wynikają z rzeczywistych potrzeb uczestników i uczestniczek należących do danej grupy? (5 min)

9.
Przeczytaj kilka wypowiedzi. (3 min)

• Ania:
  Zawsze wkurzało mnie jak przychodzi koleś i wita się tylko ze facetami, a na dziewczyny, które między nimi stoją nawet nie spojrzy.
  
• Piotr:
  Kiedy przychodziłem pod salę ćwiczeń i spotykałem znajomych zawsze wolałem z daleka powiedzieć ogólnie wszystkim „cześć” niż witać się tylko z kolegami. Podawanie ręki dziewczynom budziło z jednej strony ich zdziwienie i lekki opór, a z drugiej, było dla mnie sporym wysiłkiem emocjonalnym. Kiedy jednak zdecydowałem się przełamać i zacząłem witać się po prostu ze wszystkimi, niezależnie od płci zauważyłem, że dziewczyny bardzo ten zwyczaj polubiły.
  
• Tomek:
  Nie podaję ręki dziewczynom, bo rodzice zawsze mówili, że dobrze wychowany mężczyzna nie wyciąga ręki pierwszy.
  
• Kaśka:
  Dziwi mnie ta „uprzejmość”, która polega tylko na „niepodawaniu ręki”, a jednocześnie nie przeszkadza w opowiadaniu seksistowskich dowcipów, również przy koleżankach.
  

10.
Zaprezentuj definicję dyskryminacji (5 min)

• DYSKRYMINACJA
  nieracjonalne i nieproporcjonalne różnicowanie ludzi.
  

Zapytaj, czy w omawianej sytuacji może zaistnieć problem dyskryminacji?

Ważne, żeby zostały wyjaśnione pojęcia:

• różnicowanie
  czyli nierówne traktowanie, gdzie równość dotyczy zapewnienia ludziom możliwości realizowania potrzeb - równych - nie znaczy identycznych, gdyż każda jednostka ma inną pozycję startową, inne aspirację i potrzeby;
  
• nieracjonalne
  czyli takie, które nie mają opartego na wiedzy uzasadnienia, a wynikają ze stereotypów czy niewiedzy;
  
• nieproporcjonalne
  czyli takie, gdzie zastosowane ograniczenie praw jest albo zbyt wielkie lub za małe w odniesieniu do celu.
  

11.
Na koniec podkreśl, że niepodanie ręki nie musi być przykładem na dyskryminację ze względu na płeć, jednak może nim być, jeśli zostaną spełnione wszelkie przesłanki wynikające z definicji. (2 min)

1.
Poproś o przeczytanie fragmentu tekstu Marka Nowickiego. (10 min)

2.
Zapytaj, jakie rozumienie pojęcia równość można by wypisać.
Zapiszcie je na tablicy.
Ustalcie, które z nich jest najbliższe współczesnej koncepcji praw człowieka. (5 min)

3.
Skupcie się na zaprzeczeniu pojęcia równość.

Zapytaj z czego może wynikać, znane już z definicji dyskryminacji „nieracjonalne różnicowanie ludzi”?

Wprowadź pojęcie stereotypu jako jednostronnego, uproszczonego, opartego na niesprawdzonych informacjach obrazie pewnej zbiorowości.
Zapytaj dlaczego nawet „najlepszy” naszym zdaniem stereotyp jest krzywdzący?

Jako przykład możesz podać stereotyp, mówiący o tym, że Polacy są gościnni.
Zapytaj, jak się będzie czuł ktoś, kto nie ma ochoty na ciągłe odwiedziny gości z zagranicy. (5 min)

4.
Stwórz cztery grupy i poproś, żeby odpowiedziały sobie różne wydarzenia, podczas których kogoś potraktowano w gorszy sposób niż innych.
Poproś, by każda grupa wybrała jedną, najciekawszą opowieść.

Wspólnie zastanówcie się, czy przedstawiona sytuacja była racjonalnym czy opartym na stereotypie działaniem. (18 min)

5.
Zastanówcie się wspólnie, co może pomóc w podejmowaniu racjonalnych a nie sterotypowych decyzji? (5 min)

6.
Na zakończenie podkreśl, że tym, co może nas ochronić przed dyskryminacją, posługiwaniem się stereotypami jest myślenie oraz sięganie do wiarygodnych, sprawdzonych, opartych na faktach a nie na przesądach danych.
Zaznacz, że takie postępowanie jest trudniejsze, bo wymaga więcej wysiłku niż zwykłe posługiwanie się stereotypami, ale niesie za sobą pozytywne skutki - swoim słowem czy zachowaniem nie sprawimy nikomu przykrości. (2 min)

Projekt jest realizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię,
Lichtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego, Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu
Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

PARTNERZY PROJEKTU